حکمت قرائت

حکمت قرائت حمد و سوره، معرفت خداوند تبارک و تعالی و عجز و نیاز انسان است. آیات سوره حمد به ترتیب روشن گر آن است که ذات اقدس اله از همه ی کمالات نامحدود و اسمای حسنی برخوردار و از هر عیب و نقص و نیازی مبرا می باشد؛ وجود مبارکی که آفریدگار و پروردگار همه ی هستی است و پرورش و تربیت جسم و روح انسان را، از راه نظام و تشریع و رحمت عام و خاصش، به عهده دارد. او ولی نعمت انسان بوده و باید حمد و شکر او را لفظاً، عملاً و قلباً به جا آورد. مالک و صاحب اختیار نظام آفرینش و قیامت است.

با یاد قیامت انسان در می یابد که دنیا پلی است برای رسیدن به جهان ابدی و آن چه که در انتظار او می باشد و باید برای ابدیت خود توشه مهیا نماید؛ یگانه زاد و توشه ی سودمند آن است که تنها او را اطاعت و عبادت کرده و از او یاری و کمک طلبید و غیر او را صرفاً وسیله و مجرای فیض و نصرت الهی دانست و از هر گونه اطاعت و پیروی از وسوسه های شیطانی و شیطان صفت ها و هواپرستی و معصیت پرهیز نمود. بنابراین مهم ترین نیاز انسان، پس از معرفت توحیدی، اطاعت و عبادت خدای یگانه و نیاز به نصرت او برای دست یابی به کمال و هدف اعلای زندگی می باشد.

پس از شناخت خداوند و احساس نقص و اظهار نیاز به عبادت و اطاعت و استعانت الهی، مهم ترین دعا و خواسته ی انسان، توفیق هدایت و حرکت دایمی در صراط مستقیم و درجات عالی آن می باشد، که طبق سوره ی «یس» همان راه فطرت، شریعت و عبودیت و اطاعت محض است:

»ألم أعهد إلیکم یا بنِی آدمش أن لاتعبدوا الشّیطان إنّه لکم عدوّ مبین – وأنِ اعبدونی هذا صِراط مستقِیم – و لقد أضلّ مِنکم جِبِلاً کثیراً أفلم تکونوا تعقِلون«؛ آیا با شما عهد نکردم ای فرزندان آدم که شیطان را اطاعت نکنید، زیرا او دشمن آشکار شما است، و این که مرا عبادت و اطاعت کنید که راه مستقیم همین است و به تحقیق شیطان گروه زیادی را گمراه کرده است آیا تعقل و اندیشه نمی کنید- و عبرت نمی گیرید.(1)

از نتایج ارزنده ی حرکت در صراط مستقیم آن است که انسان از صراط اخروی که تجسم همین صراط است و بر روی جهنم قرار گرفته و در روایت تشبیه به باریک تر از مو و برنده تر از شمشیر شده، به راحتی عبور کند و از سوی سقوط در جهنم در امان باشد و این بدان جهت است که آخرت، تجسم و بازتاب امور و رخدادهای دنیوی، حقایق دینی و کردارهای انسانی است، که با چهره های متناسب با آن نشئه ی ابدی ظهور می کنند.

از آن جا که حرکت در صراط مستقیم و درجات آن و در نتیجه وصول به هدف، نیازمند راهنما و راه بلد است، تا در زندگی بر اساس الگوگیری از او عمل کند، لذا انسان باید از قهرمانان انسانیت و موحدان ناب پیروی کند؛ در غیر این صورت الگوهای کاذب و ساختگی و عواملی انحرافی او را فریب می دهند؛ به همین جهت نمازگزار از خداوند متعال می خواهد که او را در راه کسانی که به آنها نعمت، نعمت علم و معرفت و هدایت و کمال و رهبری مردم و ولایت، عطا فرموده، هدایت نماید. قرآن کریم چنین راهنمایانی را معرفی فرموده که مصداق کامل آنها ائمه اطهار)علیه السلام) هستند:

»وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقاً«؛ کسانی که از خداوند و پیامبرش اطاعت بکنند، با کسانی هستند که خداوند به آنها نعمت داده از پیامبران صدیقین و شهدای اعمال و وارستگان و آنان رفیقان و همراهان خوبی هستند. (2)

انسان مطیع در دنیا با چنین رفقای بی نظیری همراه، و در قیامت با آنها محشور، و در بهشت با آنان هم نشین است.

بنابراین پیمودن هر راهی، غیر از راه اسوه های راستین بیراهه و خطا است؛ به همین جهت انسان همیشه از خداوند متعال می خواهد که او را از انحراف و دنبال کردن راه غضب شدگان و گراهان، که قرآن کریم آنان را سردمداران کفر و نفاق، یهودیان

لجوج، مسیحیان، کفار و مشرکان و اهل گناه و هوس معرفی فرموده است، حفظ نماید. و این هشداری است برای انسان که مواظب باشد هدف تبلیغات سوء دشمنان ئو تهاجمات فرهنگی آنان قرار نگیرد و از صراط مستقیم و اسوه های والای انسانی منحرف نشود.

نتیجه این که گوشه ای از حکمت های معارف عالی قرائت حمد و سوره در نماز این است که به انسان یادآور می شود که مهم ترین نیاز حیاتی انسان در زندگی در درجه اول، معرفت و بینش توحیدی و دینی و سپس اطاعت و عبادت از روی بصیرت و معرفت برای رسیدن به کمال در سایه ی استعانت از خداوند متعال و الگوهای واقعی است.

1) یس (36) آیه 62- 60.

2) نساء (4) آیه 69.