بشر، اگر بخواهد رشد پیدا بکند، باید در کار خودش آزاد باشد، در انتخاب خودش آزاد باشد. شما بچه تان را تربیت می کنید، خیلی هم علاقه مند هستید که او آن طوری که دلتان می خواهد از آب در بیاید ولی اگر همیشه از روی کمال علاقه ای که به او دارید در تمام کارها از او سرپرستی کنید یعنی مرتب به او یاد بدهید، فرمان بدهید: این کار را بکن، از این جا برو، اگر می خواهید چیزی بخرد همراهش بروید، هی به او دستور بدهید: این را بخر، آن را نخر، محال است که این بچه ی شما یک آدم با شخصیت از آب در بیاید. در حدودی برای شما لازم است بچه تان را هدایت کنید، و در حدودی لازم است او را آزاد بگذارید. یعنی هم هدایت و هم آزاد گذاشتن. این دو وقتی با یکدیگر توأم شد، آن وقت بچه ی شما اگر یک استعدادی هم داشته باشد، ممکن است که یک بچه ی با تربیت کاملی از آب در بیاید. در یکی از کتاب های حیوان شناسی خواندم، بعضی از پرندگان [به روش خاصی، پرواز را به بچه هایشان یاد می دهند.] مثل این که کرکس را مثال زده بود. نوشته بود این حیوان وقتی می خواهد پرواز را به بچه اش یاد بدهد بعد از این که این بچه پر در آورد، یعنی جهازش از نظر جسمانی کامل شد
ولی چون هنوز پرواز نکرده، پرواز کردن را بلد نیست، او را با نوک خودش بر می دارد می اندازد روی بال خودش و پرواز می کند. یک مقدار که بالا رفت، یک دفعه این بچه را رها می کند. او به حکم اجبار شروع می کند به پر و بال زدن ولی پر و بالهایی نامنظم، گاهی بالا می رود، گاهی پایین، گاهی افقی می رود، گاهی عمودی، مادر هم مراقب و مواظبش است تا وقتی که احساس می کند خسته شده که اگر او را نگیرد سقوط می کند. آن وقت او را می گیرد و دو مرتبه روی بال خودش می گذارد، باز مقداری او را می برد و ضمنا به او ارائه می دهد که این طور باید حرکت کرد و بال زد، همین که رفع خستگیش شد، دو مرتبه آزادش می گذارد. باز مدتی پر و بال می زند و همین طور. مدت ها بچه ی خودش را این طور تربیت می کند تا پرواز کردن را به او یاد بدهد. یعنی راهنمایی را با به خود واگذاشتن توأم می کند تا آن بچه پرواز کردن را یاد بگیرد. بچه ای که می خواهد شناوری یاد بگیرد، آیا با درس دادن و گفتن به او ممکن است شناوری را یاد بگیرد؟ آیا با درس دادن و گفتن به او ممکن است شناوری را یاد بگیرد؟ اگر شما، انسانی را صد سال هم به فرض ببرید سر کلاس، هی به او بگویید اگر می خواهی شناوری را یاد بگیری، اول که می خواهی خودت را در آب بیندازی به این شکل بینداز، دستهایت را این طور بگیر، پاهایت را این طور، امکان ندارد که او شناوری را یاد بگیرد، باید ضمن این که قانون شناوری را به او یاد می دهید، رهایش کنید برود داخل آب، و قهرا در ابتدا یک چند دفعه می رود زیر آب، مقداری آب هم در حلقش خواهد رفت، ناراحت هم خواهد شد، ولی دستور را که می گیرد ضمن عمل شناوری را یاد می گیرد والا با دستور فقط بدون
عمل آنهم عمل آزاد ممکن نیست شناوری را یاد بگیرد، یعنی حتی اگر او را ببرید در آب، ولی آزادش نگذارید و همه اش روی دست خودتان بگیرید، او هرگز شناور نمی شود. (1)
1) پیرامون جمهوری اسلامی، ص 123.
