پندار یا واقعیت

این تصور نادرست در بعضی از مادران وجود دارد که گمان می کنند شیر آنان کافی نیست یا این که نوازد توانایی مکیدن ندارد. این مشکل بیشتر از عدم اعتماد به نفس ناشی می شود. قدرت مکیدن نوزادان غالباً هیچ نقصی ندارد و مادران برای اطمینان بیشتر از کافی بودن شیر خود می تواند از روش های علمی زیر بهره جویند:

1- وزن کردن نوزاد در ماه های اول تولد.

اگر مادر بین 8 تا 12 بار در هر شابنه روز به نوزادش شیر بدهد، یقیناً وزن نوزاد افزایش خواهد یافت.

2- شمارش کهنه های تر.

شش بار تر شدن کهنه در روز، در صورتی که غیر از شیر مادر هیچ گونه مایعات یا شیر خشکی به نوزاد ندهند، دلیل بر کافی بودن شیر مادر است. تغییراتی که در دوران آبستنی صورت می گیرد، همه برای کافی بودن طبیعی شیر مادران است. بعد از وضع حمل، پستان ها نسبت به نوزاد، نقش جفت در رحم را دارد. لذا اگر مادری آگاهانه و عمداً یا ندانسته بخواهد نوزادش را از این نعمت خدادادی محروم نماید، باید بداند که آن طفل معصوم و مظلوم را از بهترین وعالیترین تغذیه ی طبیعی

محروم کرده است. (1)

تغذیه با شیر مادر باید بر اساس میل شیرخوار و بر اساس احساس گرسنگی و تقاضای او باشد. این شیرخوار است که احساس گرسنگی و طلب غذا می کند. هضم شیر مادر به دلیل دارا بودن مواد زودهضم، آسان است و شیرخوار ممکن است زود به زود احساس گرسنگی کند. خوشبختانه هر چه وعده های شیردهی بیشتر باشد و یا به عبارتی تقاضای شیرخوار برای شیر بیشتر باشد، تولید و جریان شیر مادر هم بیشتر می شود؛ چرا که تماس دهان شیرخوار با نوک سینه و مکیدن سینه، احساس نیاز شیرخوار به شیر را به بدن منتقل می کند. در پاسخ به این نیاز شیرخوار، بدن شیر بیشتری تولید می کند.

شیر خوردن و شیر دادن نیز از قانون عرضه وتقاضا پیروی می کند. هر چه تقاضای شیرخوار برای شیر خوردن بیشتر باشد، تولید شیر مادر هم به همان اندازه افزایش می یابد. دادن شیر خشک، آب، آب قند، چای، و یا غذا به شیرخوار، معده ی کوچک او را پر می کند و موجب احساس سیری در او می شود. این احساس سیری فاصله ی بین دو وعده شیر خوردن از سینه را طولانی تر و بالنتیجه تولید و جریان شیر را کمتر می کند.

همچنین اگر مادر یک روز شیر کمتری به شیر خوار بدهد، روز

دیگر شیر کمتری تولید می کند و برای جبران آن باید تکرار شیردهی در روز بعد را بیشتر کند. وقتی شیرخوار خیلی گرسنه است، مادر می تواند شیربیشتری به او بدهد. همه ی شیرخواران در روزها یا ماههای پس از تولد (مانند بین روزهای 10 تا 14، هفته های 4 تا 6 و حدود 3 و 5 و 6 ماهگی) بیشتر گرسنه می شوند. نوزادان در این ایام رشدشان زیادتر می شود و نیاز به شیر بیشتری هم دارند که این امری طبیعی است و نباید موجب نگرانی مادر شود. حتی در این زمان، مادر قادر است شیر مورد نیاز شیرخوار را تأمین کند. بدین منظور باید مادر شیردهی را مکرر انجام دهد، استراحت بیشتری داشته باشد، بیش از حدمعمول؛ غذا بخورد و مایعات را نیز تا حدی که احساس تشنگی او رفع شود بنوشد.

برخی از مادران تصور می کنند اگر فاصله ی بین دو شیردهی را طولانی تر کنند و یا یک وعده به شیر خوار، شیر ندهند در وعده ی بعدی شیر بیشتری در سینه هایشان جمع می شود. این تصور درستی نیست و همان طور که ذکر شد برای داشتن شیر بیشتر، مادر بایدتکرّر بیشتری در شیردهی داشته باشد. سینه ها در یکی دو هفته اوّل پس از زایمان پر و سپس نرمتر می شوند و مادر تصور می کند شیرش کم شده است. این پر بودن سینه به دلیل جریان خون بیشتر در سینه ها در روزهای اول پس

از زایمان است که پس از دو هفته ی اول برطرف می شود و لذا مادر نباید نگران کم شیری خود باشد.

مادرانی که سر زمان و ساعت معینی شیر می دهند، نه تنها به نیاز شیرخوار که ممکن است زود به زود احساس گرسنگی کند پاسخ نمی دهند، بلکه ممکن است نتوانند شیر کافی تولید کنند. شیر مادر بر خلاف شیر خشک و به دلیل داشتن ترکیبات آلی، بسیار زودهضم است و شیرخوار ممکن است 1 / 5 تا 2 یا 3 ساعت پس از خوردن شیر مادر احساس گرسنگی کند. لذا تعیین ساعت معینی برای شیردهی به ویژه در روزها و هفته های اول پس از تولد صحیح نیست. با افزایش سن، شیرخوار در فواصل طولانی تری گرسنه شده و تقاضای شیر می کند. به عبارت ساده تر، شیرخوار، شیر خوردن خود را با نظم خاص و فواصل مرتب تری تنظیم می کند. کوتاه و محدود کردن شیردهی در یک وعده، سبب سیر نشدن و زود به زود گرسنه شدن شیرخوار و نگرانی مادر از کافی نبودن شیر می شود. شیرخوار باید خود احساس سیری کن و سینه را رها نماید، نه این که مادر، سر زمان معینی مثلاً 5 دقیقه یا کمی بیشتر یا کمتر، سینه هایش را از دهان شیرخوار خارج کند.

در هر وعده ی شیردهی، معمولاً شیر مادر در ابتدا رفیق و آبکی

و چربی آن کم و آب آن زیاد است، که این خود سبب می شود که شیرخوار سیر نشود و به خوردن شیر ادامه دهد. در آخر همان وعده، چربی شیر [و بالنتیجه کالری آن] کم کم زیاد می شود و شیرخوار احساس سیری می کند و دست از خوردن می کشد. شیرخواری که فقط از شیر مادر تغذیه می کند تا شش ماهگی هیچ گونه احتیاجی به آب و غذای دیگری ندارد. در مناطق گرمسیر که ممکن است طفل بیشتر تشنه شود باید مادران دفعات شیر دادنشان را اضافه کنند و دادن هر گونه مایعات و شیر خشک و یا غذا به شیرخوار، علاوه بر آلودگی، مخاطرات فراوان دارد؛ مخاطراتی از قبیل ابتلا به بیماری، پر شدن معده ی شیرخوار و عدم تمایل به خوردن شیر مادر که موجب کاهش مکیدن سینه و کم شدن تولید و جریان شیر و کافی نبودن شیر مادر می شود. (1)

برای این که در هر دو سینه شیر کافی تولید و ترشح شود، بهتر است مادر در هر وعده از هر دو سینه به شیر خوار شیر بدهد، در صورت سیر شدن شیرخوار از یک سینه، در وعده ی بعد، شیردهی باید از سینه ای که در وعده ی قبل تخلیه نشده شروع شود. بدین ترتیب، تولید

و جریان شیر در هر دو سینه صورت می گیرد. داشتن شیر کافی ارتباطی با اندازه سینه ندارد. بزرگی و کوچکی سینه مربوط به نسج چربی آن است نه غدد تولید شیر، سینه چه کوچک و چه بزرگ باشد با رعایت نکات ذکر شده، قدرت تولید و ترشح شیر را دارد و افتادن سینه ها ارتباطی با شیردهی ندارد. با افزایش سن ممکن است نسج سینه کمی نرمتر شود. در صورتی که نوزاد دو قلو باشد، یا زودتر از موقع متولد شده باشد و یا مادر سزارین شده باشد باز مادر قادر است شیر دهد. (2)

مادران وپدران و همگان باید بدانند که تغذیه با شیر خشک، خطری بزرگ برای سلامت کودکان است. پژوهشگران مسائل زیست محیطی، تغذیه ی کودک با شیر خشک را خطری جدی برای محیط زیست می دانند. برای این که باعث بارداری های ناخواسته می شود و هر سال میلیون ها کودک بر اثر استفاده از شیر خشک می میرند. برای جلوگیری از این امر و تشویق مادران و پدران و آشنایی جهانیان با اهمیت شیر مادر، سازمان جهانی بهداشت، اول اوت (دهم مرداد ماه) هر سال را «روز جهانی شیر مادر» و هفته اش را هفته ی ترویج تغذیه با شیر مادر نام نهاده است.

شیر گاو و یا شیر خشک در اطفال، هفت مرتبه اگزما وناراحتی های پوستی و جلدی و حساسیت ها و آلرژی را بیشتر می کند. ناراحتی هایی نظیر تشنج و مشکلات تنفسی و در بعضی از جاها احتمال پیشرفت سرطان قبل از 15 سالگی، در کودکانی که به طور مصنوعی تغذیه می شوند، نسبت به نوزدانی که بیش از شش ماه شیر مادر می خورند 1 / 9 برابر بیشتر است. در طول مدت شیرخوارگی از پستان مادر، حتی اگر کودک روزی یک بار از شیر خشک استفاده نماید دیگر شیر مادر این اثرات محافظتی را نخواهد داشت. اطفالی که از شیر مادر تغذیه می شوند نباید هیچ وقت از پستانک استفاده کنند. مادرانی که نوزداشان را شیر نمی دهند بیشتر در معرض ابتلا به سرطان سینه و رحم قرار می گیرند. تغذیه با شیر مادر برای مادر خطری ندارد و اضطراب مادران را برطرف می کند. در جوامعی که مردم درآمد کافی ندارند ندانسته شیر خشک را رقیق می کنند که منجر به سوء تغذیه می شود. (3)

»در مورد رابطه ی محرومیت از شیر مادر با بزهکاری کودکان، انگلی بودنشان، سیگار کشیدنشان، طلاق و یا خودکشی آنان چه می دانیم؟ پایه و اساس همه ی این پدیده ها در شروع زندگی بنا نهاده می شود

و دخالت در روند طبیعی ارتباط عاطفی و احساس بین مادر و کودک می تواند چنین مشکلاتی را در سال های بعد زندگی پدید آورد. شیر مادر باعث رشد مغز کودک می شود«. (4) «تغذیه با شیر مادر، ضرورت ایمنی، رشد و تکامل فرزند است.تغذیه با شیر خشک نه تنها بر شکل گیری روابط عاطفی بین مادر و فرزند تأٍیر نامطلوب می گذارد، نوزاد را هم از موهبت مزایای شیر مادر محروم می کند. تغذیه کودک با شیر مادر، ضرورتی بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی است. شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، کمتر دچار مشکلات دندانی ناشی از پستانک و تغذیه مصنوعی می شوند. جمع شدن و برگشت رحم به اندازه ی طبیعی در مادرانی که به نوزداشان شیر می دهند سریعتر انجام می گیرد. برگشت سریع رحم به حالت طبیعی و دیرتر شروع شدن عادت ماهیانه به دلیل تدارم شیردهی، باعث جلوگیری از کم خونی مادر می شود. پستان های این مادران زودتر به حالت قبل از بارداری بر می گردد.» (5)

1) همان.

2) مدرک پیشین.

3) روزنامه ی اطلاعات، 18 و 15 و 13 / 5 / 1373.

4) روزنامه ی اطلاعات 18 / 5 / 1373.

5) روزنامه ی رسالت 25 / 9 / 1370.