مسیر زندگی انسان مانند بستر یک رودخانه دارای فراز و نشیب هایی است و از موقعیت های متنوع و متفاوتی عبور می کند. گاهی راه هموار و آرام، و گاه مسیر ناهموار و دشواری را می پیماید.
دوران کودکی به آرامی سپری می شود و مرحله ی پرجوش و خروش نوجوانی و بلوغ فرا می رسد، و از پی آن، دوره ی مهم جوانی و سپس میانسالی و پیری می آید. بدیهی است که غیر از مرحله ی بزرگسالی که مصادف با استقلال شخصیت و پیدایش یک سلسله ویژگی های نسبتا ثابت است، مراحل دیگر رشد عرصه پیدایش تغییرات مختلف است، و این تغییرات موجب می شوند تا این مراحل به خصوصیات خاصی متصف شوند که هر یک نیز نیازمند نوع خاصی از یادگیری یا پرورش مطابق با آن خصوصیات است.
ما در این کتاب به اقتضای مطالب، مراحل رشد را جدای از بزرگسالی به سه مرحله ی ذیل تقسیم نموده ایم:
1- مرحله ی کودکی
2- مرحله ی نوجوانی و بلوغ
3- مرحله ی جوانی
و این سه مرحله را در دو بخش تدوین کردیم.
در بخش سیمای کودک، مطالب مهم و کارشناسانه ای در خصوص مسائل اخلاقی و تربیتی کودکان و وظیفه و نقش والدین در تربیت صحیح و یا غلط فرزندان از آثار استاد شهید مطرح شده است.
مسأله تربیت و پرورش فرزندان در اسلام از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چنانکه امام علی (ع) در وصیت خود به امام حسن مجتبی (ع) می فرماید: «فبادرتک بالادب قبل ان یقسو قلبک«؛ قبل از آن که قلب تو قسی شود، اقدام به تربیت تو کردم. این اهمیت از نظر استاد شهید مطهری (ره) به دور نبوده و لذا در جای جای آثار ارزشمند ایشان نکات بسیار خوب و مفید تربیتی اخلاقی به چشم می خورد، و چنان که در این کتاب ملاحظه می شود این نکات گاهی به والدین گاه به فرزندان و گاهی به هر دوی آنها مربوط می باشد.
استاد شهید، والدین و مربیان را باغبان می داند نه صنعتگر، چنانکه در کتاب «فلسفه تاریخ» می فرماید:
»تربیت؛ یعنی، پرورش دادن استعدادهای درونی، مربی بیش از صدی پنجاه، تابع موضوع تربیت است؛ یعنی مربی باید استعدادهای موضوع تربیت را بشناسد، در جهت استعدادهای او کار کند و او را رشد بدهد، مثل یک گلکار است؛ یک گلکار نمی تواند طبیعت گل شمعدانی یا گل یاس را عوض کند، از شمعدانی یاس بسازد و از یاس شمعدانی، بلکه کوشش
می کند با تجربیات خود، طبیعت آن گل را بشناسد، که این را از چه راه وارد بشویم بهتر می توانیم شکوفا کنیم، و آن را از چه راه وارد شویم بهتر؛ در مورد هر کدام از استعدادها و فطریات خودش استفاده می کند؛ این، کار تربیت است.
ولی کار صنعت، مثل کاری است که نجار روی چوب می کند. درست است که کاری که نجار روی چوب می کند، روی آهن نمی تواند بکند، ولی این به معنای آن نیست که استعدادهای چوب را پرورش می دهد؛ یعنی، اگر از این چوب «در» می سازد، این جور نیست که این چوب خودش به سوی «در» شدن در حرکت است. او کوشش می کند قانون «در» شدن آن را بشناسد و آن را در راه خودش کمک کند! بلکه صورتی را که دل خودش می خواهد بر این چوب تحمیل می کند. صنعتگر همیشه فکر خودش را بر موضوع صنعتی تحمیل می کند«.
در فصل اول از بخش دوم کتاب، مشکلات و انحرافات در نوجوانی و جوانی، خودنمایی بیشتری دارند تا فضیلت ها، و این ناشی از شرایط و نوع موضوعاتی است که مورد بحث استاد شهید قرار گرفته اند.
در فصل دوم از بخش دوم، دیدگاه های بسیار عالمانه شهید آیة الله مطهری درباره ی مسأله مهم بلوغ و نیز عقد و ازدواج دایم و موقت تدوین گشته که حاوی مباحث و مطالب جالب فقهی، تاریخی، جامعه شناسی و روان شناختی است به طوری که گاهی خواننده را به دوران قبل از تاریخ، گاه پیش از اسلام، گاه پس از
اسلام و گاهی در زمان کنونی جوامع اسلامی و غربی، می برد.
در بین آثار استاد شهید، داستان هایی در خصوص کودک، نوجوان و جوان وجود دارد، که برای استفاده بیشتر از آن حکایت های حکمت آمیز و عبرت آموز، در پایان هر بخش، در فصلی جدا تدوین شده اند.
در اینجا ذکر چند نکته ضروری می نماید:
1- از آنجا که این کتاب، گردآوری و تدوین نوشته ها و سخنرانی های استاد شهید مطهری (ره) در زمینه ها و موضوعات مختلف است، بدیهی است که آن عالم بزرگوار به طور مستقل انگیزه بررسی و تحلیل مسائل کودکان، نوجوانان و جوانان را نداشته است؛ لذا نمی توان ادعا کرد که این مجموعه، در موضوع خود از جامعیت برخوردار بوده و هیچ مطلبی را فروگذار نکرده است، اما می توان مدعی بود، نکاتی که حاصل اندیشه و تفکر آن شهید است، بسیار زیبا و در عین اختصار، از کیفیت علمی و دینی مطلوبی برخوردار است که می تواند برای دانش پژوهان بسیار مفید و راهگشا باشد.
2- برای سهولت مراجعه و سرعت دسترسی به مطالب مورد نظر، کتاب به دو بخش تقسیم شده است. بخش اول: کودک، و بخش دوم: نوجوان و جوان، که هر کدام از آنها به فصل هایی تقسیم گردیده و برای بیشتر مطالب، عنوانی به مقتضای بحث آورده شده است.
3- در بعضی از کتاب های استاد، مطلبی در خصوص کودک و نوجوان و جوان وجود نداشت، لذا نام آنها در فهرست منابع
نیامد است.
4- در برخی موارد، در کتاب های مختلف مطالبی مشابه ذکر شده بود که از تکرار آنها پرهیز گردید و فقط به ذکر نام کتاب در پاورقی اکتفا شده است.
5- در متن کتاب یک دوره ویرایش صوری صورت گرفته تا مطالعه آن بهتر و ظاهر کتاب نیز آراسته گردد.
امیدوارم خداوند متعال این قدم کوچک را که به دنبال کتاب «تمثیلات و تشبیهات در آثار شهید مطهری» تدوین گشته است، از حقیر قبول فرماید و چراغ رضایت صاحب نظران را برافروزد، و نیز روح مقدس آن شهید مطهر را خشنود بگرداند.
زمستان 1376
علیرضا رجالی تهرانی
