بسیاری از رفتارها از راه مشاهده، یادگرفته می شوند. یعنی وقتی کودک رفتاری را می بیند، یاد می گیرد که چگونه آن را انجام دهد و برای آموختن آن نیازی به تقویت قدم به قدم ندارد. در قسمتهای قبل گفتیم که نوزاد یادگیری مهارتهایی مثل صحبت کردن را به شکل تقویت مرحله به مرحله انجام می دهد. این قسمت بیان می کند که هر چند نوزاد به شکل قدم
به قدم صحبت کردن را می آموزد ولی از طریق مشاهده ی رفتار صحیح هم آموزش می بیند. یعنی نوزاد صحبت کردن والدین و سایر مردم را می شنود و از آنها تقلید می نماید. بسیاری از رفتارهای نوزاد شبیه والدین خود می باشد، زیرا از طریق مشاهده، آن رفتارها را آموخته است. البته آموخته شدن رفتار به معنی عمل کردن به آن نیست. به طور مثال بیشتر مردم می دانند که چگونه می توان دروغ گفت یا دزدی کرد ولی فقط تعداد کمی از آنها این رفتارها را نشان می دهند.
گاهی والدین از رفتار فرزند خود، ناراحت و نگران هستند، در حالی که خودشان آن رفتار را نشان می دهند. بعضی مواقع ایراد از والدین نیست، بلکه تفاوت والدین و کودک باعث می شود تا کاری برای والدین بدون اشکال باشد ولی برای کودک رفتاری نامطلوب حساب شود. به طور مثال مادر به کارد آشپزخانه دست می زند و با آن کار می کند، اجاق گاز را روشن می کند و… ولی همین رفتارها برای کودک خطرناک است و نباید آنها را انجام دهد. در موارد دیگر اشتباه از والدین است. به طور مثال مادری از تاریکی می ترسد، پدری دروغ می گوید، مادری غیبت می کند و… آنها متوجه رفتار خود نیستند ولی این گونه رفتارها را در کودک خود تشخیص می دهند و از آن ناراحت می شوند. بنابراین شروع به نصیحت می کنند تا کودک این رفتارها را یاد نگیرد.
شما برای آموزش کودک خود می توانید این طریق را به کار ببرید. کارهایی را که دوست دارید کودک شما یاد بگیرد، خودتان انجام دهید. این کار یادگیری کودک را سریع تر می کند. به طور مثال به جای اینکه توضیح دهید، وقتی مسواک می کنی، مسواک را به دست بگیر و سپس ردیف بالای دندانهای خود را از بالا به پایین مسواک کن و…، مسواک را به دست گرفته و چند بار به کودک نشان دهید که روش صحیح مسواک کردن چگونه است.
در روش مشاهده اگر توضیح مختصری داده شود مفید است. هنگام اجرای رفتار می توانید بعضی نکات مهم را برای کودک توضیح دهید.
بعد از آن، به کودک بگویید که آن کار را انجام دهد. خوب دقت کنید که کودک چگونه عمل می کند؟ موارد صحیح و غلط کودک را متوجه شوید. به او بگویید که چه قسمتهایی از کارش صحیح بوده است، سپس بار دیگر آن کار را انجام دهید و روی جاهایی که کودک اشتباه دارد تأکید نمائید. بار دیگر از کودک بخواهید تا این رفتار را نشان دهد و کار خود را تا یادگیری صحیح ادامه دهید. البته توجه کنید که در مورد رفتارهای پیچیده، روز اول به همه ی جزئیات توجه نکنید و آرام آرام رفتار را یاد بدهید. در هر جلسه ی تمرین تا جایی تمرین کنید که کودک ظرفیت پذیرش را داشته باشد و خسته نشود. بهتر است وقتی هنوز کودک آماده است و اشتیاق دارد، کار را برای جلسه بعد بگذارید تا اشتیاق کودک به فراگیری حفظ شود.
روشی که در بالا توضیح داده شد، روشی است که می خواهیم سرعت آموزش از طریق مشاهده را افزایش دهیم، و الا می توانید فقط رفتار را انجام دهید، تا کودک خودش از طریق مشاهده، رفتار را بیاموزد و کم کم اشتباهات خود را تصحیح کند. البته آموزش به شکل بالا و در نظر گرفتن رفتار کودک و آموزش مجدد، روش بهتری است. دقت کنید که روی اشتباهات کودک تاکید نکنید مثلا در هنگام آموزش صحبت کردن نگویید «ببین بچه جان، کشیف نگو، بگو کثیف، تو می گویی «ش«، باید بگویی «ث««. به جای این عمل چند بار کار صحیح را انجام دهید.
بعضی رفتارها در زندگی عادی آن قدر تکرار نمی شوند که کودک بتواند به شکل مشاهده ی طبیعی آنها را یاد بگیرد، در این موارد می توانید از نمایش فیلم استفاده کنید یا صحنه ای را به صورت مصنوعی بازسازی کنید و رفتار را آموزش دهید. مثلا کاری که کودک هنگام آتش سوزی باید انجام دهد، کاری نیست که به طور طبیعی آن را مشاهده کند بالفرض که این اتفاق بیفتد، ممکن است خطر زیادی داشته باشد، بنابراین قبل از بار اول، کودک باید آن کار را یاد بگیرد. در این مواقع می توان از نمایش فیلم استفاده کرد، یا اینکه فرض بگیرید که خانه آتش گرفته و کارها را با هم تمرین کنید. البته مسلم است که این کارها نمی تواند موقعیت واقعی را ایجاد کند و در آن زمان امکان اشتباه کردن، بسیار بیشتر است با این حال روش خوبی است و نتایج خوبی
دارد.
در پایان این قسمت، بار دیگر گفته می شود که یادگیری یک رفتار به معنی انجام آن رفتار نیست، به طور مثال بیشتر کودکان یادگرفته اند که چگونه باید قبل از غذا خوردن، دست های خود را بشویند ولی خیلی از آنها این رفتار را نشان نمی دهند.
