نوزدانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، کمتر از نوزدانی که با غذاهای دیگر تغذیه می شوند دچار بیماری و سوء تغذیه می گردند. بسیاری از مادران در توانایی خود برای شیر دادن، دچار عدم اعتماد به نفس هستدند. آنان به تشویق و پشتیبانی عملی شوهرانشان،خانواده، دوستان و… نیاز دارند.
شیر بهترین غذایی است که نوزاد می تواند بخورد. غذاهای جانشینی دیگر مانند شیر گاو، انواع شیر خشک ها، فرنی و حریره هرگز به خوبی شیر مادر نخواهد بود. حتی در نواحی گرم و خشک، شیر مادر برای تامین نیاز کودک، بهترین آشامیدنی است و خوردن آب قند اضافی برای رفع تشنگی لازم نیست.
تغذیه با شیر مادر، کودک را در مقابل اسهال، سرماخوردگی، سرفه ها و سایر بیماری های شایع محافظت می نماید. این مصونیت وقتی بیشتر می شود که کودک در 4 الی 6 ماهه ی اول زندگی، فقط با شیر مادر تغذیه شده باشد.
تغذیه با شیر مادر به طور مکرر در روز و شب، عادت های ماهانه ی مادر را به تعویق می اندازد و بدین ترتیب از حاملگی مجدد جلوگیری می کند. تغذیه با شیر مادر بلافاصله پس از تولد نوزاد، سبب تولید
بیشتر شیر مادر خواهد شد. در صورت امکان، تغذیه با شیر مادر حداکثر یک ساعت بعد از تولد باید شروع شود.
در بعضی جوامع به مادران توصیه می شود که به نوزادان خود پس از تولد، شیر اولیه را که زرد رنگ است و «آغوز» نامیده می شود، ندهند. این توصیه نادرست است. آغوز برای نوزاد کاملاً مناسب است و او را در مقابل عفونت های شایع محافظت می نماید. تا زمان شروع شدن شیر مادر، نوزاد نیاز به غذا و آشامیدنی دیگری ندارد.
بسیاری از مادران در روزهای اول شیردهی، به خصوص در مورد نخستین فرزند خود نیازمند کمک و راهنمایی هستند. در چنین شرایطی، نصیحت ها وراهنمایی های مادران با تجربه، کمک خوبی جهت پیشگیری و حل مشکلات شیردهی خواهد بود. تمام مادران می توانند دارای شیر کافی باشند اگر:
نوزاد سینه ی مادر را در وضعیت مناسب و کاملاً راحت به دهان بگیرد و به هر میزان و هر چند بار که نیاز دارد، چه روز و چه شب، پستان مادر را بمکمد. وضعیت در آغوش گرفتن نوزاد در موقع شیردهی از اهمیت بسیاری برخوردار است. وضعیت نامناسب مکیدن، سبب مشکلات زیر خواهد شد:
1- زخم یا رتک دار شدن نوک سینه.
2- کمبود شیر.
3- امتناع نوزاد از خوردن شیر.
علائمی که نشان دهنده ی وضعیت مناسب نوزاد در حین شیر خوردن است عبارتند از:
1- تمام اندام نوزاد به طرف مادر قرار گرفته باشد.
2- مکیدن های کودک طولانی و عمیق باشد.
3- کودک آسوده و خوشحال باشد.
4- مادر در نوک پستان احساس درد نکند.
گریه کردن، علامت نیاز کودک به غذای کمکی نیست، بلکه عموماً بدین معنی است که کودک نیاز بیشتری به نوازش و در آغوش گرفتن دارد. برای بعضی از کودکان مکیدن بیشتر شیر، سبب ترشح شیر زیادتری می شود.
مادرانی که فکر می کنند شیر خودشان به تنهایی برای نوزاد کافی نیست، عموماً در چند ماه اول زندگی نوزاد به او غذا و آَامیدنی های دیگر می دهند. این مساله سبب خواهد شد که کودک کمتر سینه ی مادر را بمکد و در نتیجه ترشح شیر کمتر می شود. برای جلویگری از این امر، باید به مادران اطمینان خاطر داد که شیر مادر به تنهایی غذایی مناسب وکافی است. آنان احتیاج مبرم و مکرر به تشویق و پشتیبانی عملی
اطرافیان دارند. از بدو تولد نوزاد باید در هر زمانی که نیاز دارد به او شیر داد. معمولاً نوزاد نیاز خودرا با گریه کردن بیان می کند. تغذیه ی نوزاد، هر گاه که میل و تقاضا نشان می دهد، به نفع مادر و نوزاد است. به علاوه مکیدن متناوب پستان برای تولید شیر لازم است. مکیدن مکرر از متورم شدن و همچنین از بروز درد پستان جلوگیری می کند.
در مراحل اول شیرخوارگی، دادن انواع شیرهای خشک، شیر گاو، آب و سایر آشامیدنی ها، سبب کاهش مصرف شیر مادر توسط نوزاد می شود که این امر منجر به کاهش ترشح شیر می گردد. استفاده از شیشه ی شیر برای دادن مایعات، سبب می شود که کودک دیگر از پستان مادر شیر نخورد. عمل مکیدن شیشه با مکیدن پستان متفاوت است و کودک شیشه شیر را به دلیل این که نیاز کمتری به مکیدن دارد ترجیح می دهد.
شیر گاو، انواع شیر خشک، حریره ی بادام، فرنی و سایر غذاهای نوزاد که به وسیله ی شیشه ی کودک داده می شود، به هیچ وجه او را در مقابل اسهال، سرماخوردگی، سرفه و سایر بیماری ها حفاظت نخواهد نمود. بهترین غذا برای کودکی که مادرش به دلایلی شیر ندارد، تغذیه با شیر مادری دیگر است.
شیر گاو و شیر خشک اگر برای چند ساعت در اتاق با درجه ی حرارت معمولی قرار گیرند فاسد می شوند، در حالی که شیر مادر در همان
درجه ی حرارت، حداقل 8 ساعت بدون این که خراب شود، دوام می آورد. در جوامع کم درآمد، قیمت شیرگاو یا شیر خشک به علاوه ی هزینه ی شیشه، پستانک و جوشاندن آب، اغلب 25 الی 50 درصد درآمد خانواده را به خود اختصاص می دهد.
شیر مادر منبع مهم انرژی و پروتئین است و کودک را تا دو سالگی در مقابل بیماری محافظت می نماید. کودکان با فراگیری خزیدن، راه رفتن و بازی کردن به طور مرتب بیمار می شوند. کودکانی که بیمار هستند احتیاج به شیر مادر دارند. شیر مادران در زمانی که کودکان اشتها به غذاهای دیگر ندارند برای آنان غذای قابل هضم و مناسبی خواهد بود.
به کودک زیر سه سال باید 5 تا 6 بار در روز غذا داده شود. معده ی کودک کوچکتر از معده ی بزرگسالان است. بنابراین، او نمی تواند به اندازه ی بزرگتسالان در یک وعده غذا بخورد، اما او نیاز به انرژی فراوان دارد. بنابراین، باید به کودک چندین بار شیر داد.
صحبت کردن، بازی و ابراز محبت به کودک برای رشد جسمی، روانی و اجتماعی او ضروری است. ادامه ی تغذیه کودک با شیر مادر به هنگام اسهال از اهمیت بسیاری برخوردار است و از مبتلا شدن به بیماری پنومونی جلوگیری می کند. بهترین غذا برای کودک،
مخصوصاً در سال اول تولد، شیر مادر است. شیر مادر بر رشد روانی و عاطفی کودک اثر می گذارد. بدین ترتیب که وقتی مادر برای شیر دادن به بچه، او رادر آغوش می گیرد، کودک از نظر محبت ارضا شده و احساس امنیت وآرامش می کند. (1)
قدرت دفاعی بعضی بیماری های عفونی نیز توسط شیر از مادر به طفل منتقل می شود که از آن جمله می توان بیماری حصبه را برشمرد. به این دلیل، کودکان خردسال تا شش ماهگی در مقابل ابتلا به حصبه ناگیرا هستند. تغذیه شیرخواران خود تخصص می خواهد و یان طور نیست که هر کسی بتواند هر نوزادی را با هر شیری که میل دارد تغذیه کند.
باید دانست که بهترین عامل برای وادار کردن پستان به ترشح شیر، مکیدن طفل است و هیچ دارویی بهتر از مکیدن طفل نمی تواند پستان را به ترشح وا دارد. از آن به بعد ترشح شیر کم کم منظم می شود و حالت عمومی زن رو به بهود می رود.
نکته ی دیگر این که آبستنی جدید در ترکیب شیر زن به هیچ وجه تغییری نمی دهد. بعضی از مادران به بهانه ی آبستنی جدید، طفل خود را
از شیر می گیرند و تصور می کنند آبستنی در شیرشان تغییراتی می دهد که برای طفل قابل تحمل نیست. باید به آنها گفت این بزرگترین خطاست. (2)
1) برای تمام بحث، نگاه کنید به: حقایقی برای زندگی، سازمان جهانی بهداشت.
2) راهنمای مادر، ص 29-34.
